Powstanie kościuszkowskie (II)

Kalendarium

24 marca 1794	– złożenie przysięgi przez Tadeusza Kościuszkę na Rynku w Krakowie
4 kwietnia 1794	– zwycięstwo powstańców w bitwie pod Racławicami
8 kwietnia 1794	– Bartosz Głowacki mianowany chorążym regimentu grenadierów krakowskich
17 kwietnia 1794	– wybuch insurekcji w Warszawie
23 kwietnia 1794	– wybuch insurekcji w Wilnie
7 maja 1794	– wydanie uniwersału połanieckiego
9 maja 1794	– publiczne powieszenie zdrajców w Warszawie
6 czerwca 1794	– bitwa pod Szczekocinami, klęska wojsk powstańczych w starciu z połączonymi siłami rosyjsko-pruskimi
10 października 1794	– bitwa pod Maciejowicami, ranny Tadeusz Kościuszko dostaje się do niewoli rosyjskiej
4 listopada 1794	– rzeź Pragi dokonana przez wojska rosyjskie pod wodzą Aleksandra Suworowa

Źródło 1. Johan Christopher Toll o walkach powstańczych w Warszawie

W ubiegły czwartek rano wybuchła tu rewolucja, której porównania nie znajdzie się w książkach zajmujących się historią. Garnizon polski liczący około 2 tysiące żołnierzy i pospólstwo miejskie wczesnym rankiem rozpoczęły walkę z garnizonem rosyjskim w sile 5 tysięcy żołnierzy. Arsenał, składy broni i amunicji zostały otwarte. Widziano nawet uzbrojonych Żydów biorących udział w walce. Cały dzień aż do godziny siódmej wieczorem ostrzeliwano się wzajemnie ze 100 armat. W wielu miejscach były umieszczone ciężkie działa. W tym samym czasie strzelano z ręcznej broni z mniejszych ulic i bram, gdzie tylko natknięto się na Rosjan. Wieczorem Polacy opanowali całe miasto z wyjątkiem kwatery
generała Igelströma […] jak również Pałacu Rzeczypospolitej i ogrodu, które przez swoje ulice i połączenia stwarzały możliwości obrony.


Johan Christopher Toll w latach 1793-1794 pełnił funkcję posła szwedzkiego w Polsce

[w:] Wiek XVI–XVIII w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii i studentów, oprac. Melania Sobańska-Bondaruk, Stanisław Bogusław Lenard, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1999, s. 456–457.

Źródło 2. Wojciech Kossak, Jan Kiliński prowadzi jeńców rosyjskich przez ulice Warszawy, 1908 r.

Zbiory Muzeum Śląska Opolskiego
[źródło: http://www.pinakoteka.zascianek.pl/Kossak_W/Kossak_W_4.htm]

Źródło 3. Jakub Jasiński, W czasie obchodów żałoby przez dwór polski po Ludwiku XVI

Wszyscy ludzie są równi: czy król, czy poddany,
Jak kto prawu zawinił, tak będzie karany,
Ludwik, gdy śmiercią swoją słuszność zaspokoił,
Niechaj po nim płacze, co podobnie broił […]. Daj Boże, by ten przykład przez mocne wrażenia
Oszczędził nam potrzeby jego powtórzenia.
Lecz jeśli ich poprawić ten nie jest zdolny,
Mówmy: niech giną króle, a świat będzie wolny!


[w:] Wielka historia Polski, t. 6, Fogra Oficyna Wydawnicza, Kraków 2004, s. 160.

Źródło 4. Jan Piotr Norblin, Wieszanie zdrajców in effigie

in effigie – wykonanie wyroku kary śmierci na wizerunku skazanego

[źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Hanging_of_traitors_in_effigie_during_Ko%C5%9Bciuszko_Uprisisng.PNG]

Źródło 5. Mapa. Rzeczpospolita Obojga Narodów. Rozbiory, CARTE

Źródło 6. Jan Bogumił Plersch, Tadeusz Kościuszko pada ranny w bitwie pod Maciejowicami, 1794

Zbiory Zamku Królewskiego na Wawelu
[źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Maciejowice.JPG]

Źródło 7. Jan Kiliński, Pamiętniki [fragment]

Roku 1794 dnia [4] miesiąca listopada rano […] Moskale [nad Wisłą] wdarli się na Pragę i zaczęli strasznym sposobem domy palić i ludzi bez pardonu zabijać […]. Od tej strony jak jest Szmulowska karczma, tam się niezmiernie nasi bronili, także przy rogatkach Grochowskich, gdzie pułkownik Jasiński dowodził. Ach! Nieszczęśliwa godzina to była! […] O godzinie 9 z rana zakończyła się ta nieszczęśliwa batalia, w której my przegraliśmy, gdzie powstał wielki płacz i niezmierne narzekanie żałując matki swych mężów, braci, swych synów, dzieci znowu płakali swych ojców i braci, i stryjów swoich.


[w:] Wiek XVI–XVIII w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii i studentów, oprac. Melania Sobańska-Bondaruk, Stanisław Bogusław Lenard, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1999, s. 457–458.

Źródło 8. Aleksander Orłowski, Rzeź Pragi, 1810 r.

Zbiory Muzeum Czartoryskich
[źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Rzez_Pragi.jpg]

Ćwiczenia

Na podstawie źródeł 1. i 2.
1. Odpowiedz, jaki charakter miały walki opisane przez szwedzkiego dyplomatę?
2. Kto w nich uczestniczył po stronie polskiej?
3. Jakie punkty w Warszawie były najzacieklej atakowane?
4. Kto był przywódcą insurekcji w Warszawie?
5. Wskaż na obrazie Jana Kilińskiego i jeńców rosyjskich.
6. Dlaczego opanowanie Warszawy przez powstańców miało duże znaczenie dla dalszego przebiegu insurekcji?


Na podstawie źródła 3.
1. Kim był Jakub Jasiński?
2. Jaką groźbę wyraża w wierszu autor?
3. Wskaż ugrupowanie polityczne, które reprezentowało poglądy Jakuba Jasińskiego.


Na podstawie źródła 4.

1. Odpowiedz, czy sytuacja ukazana na obrazie, niesie sugestię, że w czasie powstania nie odbywały się rzeczywiste egzekucje zdrajców?
2. Kto został stracony na mocy wyroku sądu?
3. Dlaczego wykonywanie wyroków odbywało się publicznie?


Na podstawie źródeł 5. i 6.

1. Prześledź na mapie działania z lata i jesieni 1794 r.
2. Wskaż na mapie Szczekociny i Maciejowice. Zwróć uwagę na udział wojsk pruskich w tłumieniu powstania i na wyprawę Jana Henryka Dąbrowskiego do Wielkopolski, w celu odciągnięcia spod Warszawy oddziałów pruskich.
3. Sprawdź, który bohater powstania kościuszkowskiego, został śmiertelnie ranny w bitwie pod Szczekocinami.
4. W jakich okolicznościach Tadeusz Kościuszko został pojmany przez Rosjan do niewoli?


Na podstawie źródeł 7. i 8.

1. Sprawdź, która część Warszawy nosi nazwę „Praga”.
2. Jakie wrażenie na mieszkańcach lewobrzeżnej Warszawy mogła zrobić rzeź Pragi? Podjęcie jakiej decyzji mogło przyspieszyć to wydarzenie?
3. Na jaką ocenę zasługuje mordowanie bezbronnej ludności cywilnej przez żołnierzy?
4. Czy taki czyn mogą usprawiedliwiać warunki wojenne? Uzasadnij swoją odpowiedź.

Praca domowa

Napisz pracę: Tadeusz Kościuszko – bohater dwóch narodów.